Puşkin dünyanı müsəlman kimi qavrayıb….

Qurani-Kərimin rus ədəbiyyatında çox böyük rolu olub. Rus yazıçıları Qurandan bəhrələnərək, bunlar haqda əsərlərində də söz açıblar. Din.az bildirir ki, ümumiyyətlə bu dəfə Moderator.az-ın sizə təqdim etdiyi yazılarda “Qurani-Kərim”lə Rusiyada ilk kütləvi tanışlıqdan bəhs dəcəyik.

Belə ki, Quranla Rusiyada ilk kütləvi tanışlıq fransız tərcüməsi sayəsində olub. Rus dilinə ilk tərcümə isə Birinci Pyotrun dövründə Andre dü Riyenin fransızcaya tərcüməsindən (1647) Pyotr Posnikov tərəfindən 1716-cı ildə edilib. Slavyan-yunan-latın akademiyasının məzunu, Padua universitetinin fəlsəfə və tibb doktoru, dövrünün tanınmış maarifçisi olan Postinkovun tərcüməsində fransız nəşrindəki qüsurlar-bir sıra ifadə və hissələrin ixtisarı izlənilir. Qeyd edək ki, uzun müdət bu tərcümənin müəllifi D.Kantemir hesab olunub.

Elə bu dövürdə Quranın fransızca həmin nəşrindən “Quran və ya Məhəmmədin Qanunu” adlı anonim tərcümə də nəşr olunur. 1790-cı ildə Quranın M.İ.Veryovkin tərəfindən edilmiş yeni tərcüməsi dərc olunub. A.Puşkin məhz bu tərcümə və fransız mətni əsasında “Qurana təqlidlər”ini yazıb. Ümumiyyətlə, bu tərcümələrin bəzilərindəki qüsur ilahi vəhy olan Quranın Peyğəmbərin kitabı kimi şəxsiləşdirilməsi Avropada yayılmış səhv mövqedən, islama yanlış münasibətdən gəlirdi.

Lakin az bir müddət sonra Qurana münasibət həm filoloji, həm də ədəbi-fəlsəfi fikirdə dəyişilir. Qeyd edəcəyimiz kimi, Puşkin, Tolstoy, Bunin ilsamı ruhən qəbul edərək dünyanı bir müsəlman kimi qavrayır, Hötü kimi Avropa mütəfəkkirləri Quranın “əyləncə və ya savadın artırılması üçün insan tərəfindən yazılmış kitab deyil”, Allahın Qanunu, ilahi kitab, Məhəmmədin isə son Peyğəmbər, Allahın elçisi olduğunu anlayır.
İyirminci əsrdə ən uğurlu tərcümələrdən biri məşhur şərqşünas İ.Kraçkovskiyə aiddir. (Коран. Перевод и комментарии И.Ю.Крачковского. М. 1963). Məna ilə bərabər ədəbi keyfiyyətləri, koloriti də saxlamağa cəhd etmiş İqnati Yulianoviç Kraçkovskinin tərcüməsi və şərhləri rus dilində Qurani Kərimin ən dəyərli nəşrlərindən sayıla bilər. Lakin 1963-cü ildə dərc olunmuş mətn işçi variantı idi, həyatının 30 ilini Quranın tərcüməsinə həsr etmiş Kraçkovskinin vəfatı tərcüməni tamamlamağa və əbədiləşdirməyə imkan vermir.

A.Q.Qafurovun, həmyerlimiz Elmir Quliyevin tərcümələri də xüsusi qeyd olunmalıdır. Qeyd edək ki, Quran Rusiya ərazisində yaşayan bir çox başqa xalqların da dilinə tərcümə olunmuş, eyni zamanda Avropa və Şərq ölkələrində də müsəlman üləmalarının iştirakı ilə rus dilində orijinal tərcümələr meydana çıxmışdır.

Rusiyada Qurani-Kərimin orijinalda nəşrinin də müəyyən ənənəsi var. Sank-Peterburqda Elmlər Akademiyası mətbəəsində İkinci Yekaterinanın qərarı ilə 1781-ci ildə Rusiyada ərəb şrifti ilə mətbəə yaradılmış və ilk dəfə Quranın ərəb dilində tam mətni çap olunmuşdur. Bundan sonra, 1789-1798-ci illərdə, Peterburqda həmin mətnin əlavə beş nəşri çıxıb. Xristian təəssübkeşlərinin müqavimətinə baxmayaraq, Yekaterinanın bu addımları Rusiyada müsəlmanlarla dövlətin münasibətlərinə müsbət təsir edib.

1800-cü ildə islam dini nəşrlərinə məhdudiyyətlər ləğv edilib, 1801-1802-ci illərdə ərəb şriftləri Peterburqdan Kazana gətirilərək, burada yaradılmış, 1829-1840-cı illərdə universitetin nəzdində fəaliyyət göstərmiş Asiya mətbəəsinə verilib. Kazanda artıq 1801-ci ildən Quranın ərəbcə nəşrinə başlanmış, 1859-cu ilə qədər burada Quran ümumilikdə 150 minlik tirajla dərc edilmişdir.

Yazının davamı var…

Vasif Əlihüseyn

Mənbə: Asif Hacılının “Qurani-Kərim rus ədəbiyyatında” kitabı.